Umowa o pracę bez tajemnic — co powinna zawierać i o czym warto pamiętać?

W tym artykule:

• Umowa o pracę jest jedną z najpopularniejszych (i nierzadko najbardziej pożądanych) umów, wiążących dwie, zainteresowane strony.
• Co powinna zawierać umowa o pracę? Docelowo powinno się w niej umieścić nie tylko dane pracownika i pracodawcy, ale także czas, miejsce, stawkę wynagrodzenia, warunki pracy, okres wypowiedzenia oraz zasady zachowania poufności.
• Rodzaje umów o pracę (na czas określony/nieokreślony/ na okres próbny) normują i charakteryzują podjęty stosunek pracy.

Spis treści:

Co to jest umowa o pracę? Definicja
Rodzaje umów o pracę
Umowa o pracę na okres próbny
Umowa o pracę na czas określony
Umowa o pracę na czas nieokreślony
Umowa o pracę na zastępstwo
Kluczowe elementy umowy o pracę — co musi znaleźć się w dokumencie?
Wzory umów o pracę — jak wygląda standardowa umowa?
Jak poprawnie zawrzeć umowę o pracę — wymogi formalne
Prawa i obowiązki pracownika wynikające z umowy o pracę
Prawa i obowiązki pracodawcy wynikające z umowy o pracę
Umowa o pracę — podsumowanie najważniejszych informacji

Co to jest umowa o pracę? Definicja

Umowa o pracę co to? Jest to jedna z form regulujących stosunek pracy pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. Jej dokładne normy oraz zapisy reguluje Kodeks Pracy (np. Dz.U.2023.1465 t.j), na mocy którego pracownik zobowiązuje się do osobistego świadczenia pracy pod kierownictwem pracodawcy. Zasady tej współpracy muszą być określone miejscem, czasem oraz formą wynagrodzenia.

W jakiej formie powinna być zawarta umowa o pracę? Docelowo umowa o pracę musi być w formie pisemnej, a elementem wiążącym są podpisy dwóch, zainteresowanych stron.

Raport „Nowoczesne Formy Zatrudnienia 2023” wskazuje, że średni rozkład umów w badanych firmach (IT i nie tylko), wygląda w sposób następujący:

•  94% pracowników zatrudniona jest na umowę o pracę na czas nieokreślony;
• 82% na umowę o pracę na czas określony;
• 33% na umowę o pracę tymczasową;
• 50% na umowę o dzieło/zlecenie.

Co ciekawe – umowa o pracę jest najpopularniejszą formą zatrudnienia w małych firmach, a wraz ze wzrostem przedsiębiorstwa rośnie także liczba umów cywilnoprawnych  (zobacz: Dlaczego branża IT kontraktami B2B stoi?).

Rodzaje umów o pracę

Art. 25. (Dz.U.2023.1465 t.j) § 1. wskazuje, że umowa o pracę może przyjąć formę okresu próbnego, albo zobowiązania na czas określony/nieokreślony.

Umowa o pracę na okres próbny

Zgodnie z art. 25 Dz.U.2023.1465 t.j:  umowę o pracę na okres próbny zawiera się maksymalnie na okres 3 miesięcy, tak, aby sprawdzić kwalifikacje pracownika, zanim zatrudni się go na dłużej. Okres próbny, jak sama nazwa wskazuje, ma na celu sprawdzić, czy kandydat będzie w stanie wykonywać określony rodzaj pracy — np. czy jego kompetencje w zakresie wybranej technologii są wystarczające.

2¹. wskazuje, że strony mogą wspólnie uzgodnić, że umowa tego typu przedłuża się o czas urlopu oraz o ewentualne, usprawiedliwione nieobecności pracownika.

Ponadto §  2². narzuca, iż umowę o pracę na okres próbny zawiera się na okres nieprzekraczający: 1 miesiąca, jeśli pracodawca planuje zatrudnić pracownika na czas nie krótszy niż 6 miesięcy lub 2 miesięcy, jeśli pracodawca pragnie zatrudnić kandydata na czas od 6 do maksymalnie 12 miesięcy.

Umowa o pracę na czas określony

Umowa, w której dwie strony zawierają stosunek pracy przez odgórnie ustalony czas — np. wyłącznie na czas realizowania konkretnego projektu związanego z tworzeniem lub testowaniem aplikacji. Dokładne oznaczenie czasu trwania umowy może być wskazane poprzez:

• podanie konkretnej daty w kalendarzu;
• zdarzenie, które jest jednoznaczne z rozwiązaniem umowy.

Raport „Nowoczesne Formy Zatrudnienia (2023)” wskazuje, że umowa o pracę na czas określony jest drugą, wśród najpopularniejszych form. 71% pracowników przyznaje, że taka forma pozwala im utożsamić się z firmą.

Umowa o pracę na czas nieokreślony

Umowa o pracę na czas nieokreślony jest formą bezterminowego kontraktu, w którym nie ma daty wygaśnięcia. Oznacza to, że pracownik będzie zatrudniony tak długo, aż któraś ze stron nie złoży wypowiedzenia. Specjaliści IT stają się więc członkami różnych zespołów projektowych, realizując tym samym szereg zadań, związanych z ich kompetencjami.

Statystyki wskazują, że się, że jest to jedna z najchętniej wybieranych form zatrudnienia wśród pracowników – 64% z nich przyznaje, że dzięki niej mają większą motywację do zdobywania nowego doświadczenia.

Umowa o pracę na zastępstwo

Jak mówi §  4.  wspomnianego już dziennika ustaw — nie stosuje się do umowy o pracę na czas określony w przypadku np. zastępstwa pracownika. W tym celu stosowana jest tzw. umową o pracę na zastępstwo, która jest umową terminową, podpisywaną wyłącznie na okres niezdolności do pracy danego pracownika. Jej długość nie określa Kodeks Pracy ani akty prawne (w tym art. 25¹ § 1), a świadczona praca odbywa się na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy, który wskazuje konkretny czas i miejsce świadczenia obowiązków.

Kluczowe elementy umowy o pracę — co musi znaleźć się w dokumencie?

Jakie elementy powinna zawierać umowa o pracę? Umowa o pracę powinna doprecyzować formę i miejsce świadczenia obowiązków. Dlatego też zgodnie z 29 § 1 (Dz.U.2023.0.1465 t.j.  - Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r) Kodeksu pracy, w podpisywanym dokumencie niezbędne jest umieszczenie:

• danych – m.in. pełnej nazwy oraz adres pracodawcy oraz imię, nazwisko, PESEL pracownika;
• rodzaju umowy – na czas nieokreślony, określony, okres próbny lub w ramach zastępstwa;
• daty zawarcia;
• artykuły doprecyzowujące warunki umowy o pracę – tj. główna treść umowy o pracę, zawierająca m.in. miejsce wykonania pracy, wymiar czasu pracy (np. pełen etat);
• zarobki – wysokość, sposób wypłaty, termin płatności, informacje o składnikach wynagrodzenia, premiach i dodatkach;
• daty rozpoczęcia pracy (jak podaje § 1. - w przypadku umowy o pracę na okres próbny należy podać czas jej trwania lub dzień jej zakończenia oraz postanowienie o przedłużeniu umowy o czas urlopu);
• informacje dot. prawa do urlopu wypoczynkowego oraz opis procesu jego odwołania;
• okresu wypowiedzenia,
• warunków dot. ochrony danych osobowych;
• pouczenia o prawach i obowiązkach – np. o obowiązku zachowaniu w tajemnicy newralgicznych informacji;
• inne – np. zapisy związane z odzieżą roboczą (elementy te można również aneksować).

Wszystkie zawarte informacje finalizowane są poprzez obustronne podpisanie umowy o pracę.

Wzory umów o pracę — jak wygląda standardowa umowa?

Jak wygląda umowa o pracę? Standardowa umowa o pracę zawiera wszystkie, powyższe elementy w taki sposób, aby nie wzbudzać obiekcji i dodatkowych pytań. Kluczowe jest więc, aby:

• zachować uporządkowaną strukturę, w której to poszczególne sekcje oddziela §1, §2…,
• doprecyzować jak najwięcej elementów i warunków (zwłaszcza jeśli jest to Twoja pierwsza umowa o pracę)– nie pozostawiając pola do nadinterpretacji,
• zostawić miejsce na podpis obu stron,
• stworzyć ją w dwóch kopiach.

Poniżej przedstawiamy przykładowy umowa o pracę — wzór, który można dowolnie dostosować, w zależności od charakteru pracy, czasu jej trwania oraz innych, specyficznych warunków.

UMOWA O PRACĘ NA CZAS NIEOKREŚLONY

Zawarta dnia [data] w [miejsce], pomiędzy:

[Nazwa firmy/Imię i nazwisko pracodawcy]
Adres: [adres siedziby lub adres zamieszkania pracodawcy]
NIP: [numer NIP pracodawcy, jeśli dotyczy]
REGON: [numer REGON pracodawcy, jeśli dotyczy]
reprezentowaną przez: [imię i nazwisko osoby reprezentującej pracodawcę, jeśli dotyczy]
zwaną dalej "Pracodawcą",
a
[Imię i nazwisko pracownika]
Adres: [adres zamieszkania pracownika]
PESEL: [numer PESEL pracownika]
zwanym dalej "Pracownikiem".
§1
Pracodawca zatrudnia Pracownika na stanowisku [nazwa stanowiska], a Pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy na rzecz Pracodawcy zgodnie z zakresem obowiązków określonym dla tego stanowiska.
§2
Miejsce wykonywania pracy przez Pracownika to [dokładne miejsce lub miejsca wykonywania pracy].
§3
Praca rozpoczyna się dnia [data rozpoczęcia pracy], na warunkach czasu nieokreślonego.
§4
Wynagrodzenie Pracownika za pracę na pełnym etacie wynosi [kwota] zł brutto miesięcznie i będzie wypłacane do [np. 10-tego] dnia każdego miesiąca na wskazane przez Pracownika konto bankowe.
§5
Pracownik zobowiązany jest do pracy w wymiarze [np. 40] godzin tygodniowo, zgodnie z obowiązującym u Pracodawcy systemem czasu pracy.
§6
Pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego urlopu wypoczynkowego w wymiarze [liczba] dni roboczych.
§7
Umowa zawarta jest na czas nieokreślony.
§8
Wszelkie zmiany do umowy wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności.
§9
W sprawach nieuregulowanych niniejszą umową mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy.
§10
Umowa została sporządzona w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron.

[miasto, data]
[Podpis pracodawcy] [Podpis pracownika]

Jak poprawnie zawrzeć umowę o pracę — wymogi formalne

Dokładne warunki oraz okoliczności zawierania umowy o pracę reguluje Dz.U.2023.0.1465 t.j. - Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy. To w niej czytamy m.in.:

• Art. 29. § 1. - Umowa o pracę określa strony umowy, adres siedziby pracodawcy, a w przypadku pracodawcy będącego osobą fizyczną nieposiadającego siedziby – adres zamieszkania, a także rodzaj umowy, datę jej zawarcia oraz warunki pracy i płacy, w tym m.in. rodzaj pracy, wymiar czasu pracy, wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia.
• Art. 29. § 2. - Umowę o pracę zawiera się na piśmie. Jeżeli umowa o pracę nie została zawarta z zachowaniem formy pisemnej, pracodawca przed dopuszczeniem pracownika do pracy potwierdza pracownikowi na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków.

Prawa i obowiązki pracownika wynikające z umowy o pracę

Wszystkie elementy umowy o pracępowinny być zgodne z zasadą równego traktowania w zatrudnieniu. Dokument więc nie powinien dyskryminować pracowników np. ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, orientację seksualną, pochodzenie etniczne, wyznanie itd.

Ponadto pracownik ma prawo do otrzymania terminowego wynagrodzenia, higienicznych warunków pracy (zgodnych z przepisami prawa, dział 10 Dz.U.2023.1465 t.j. ), korzystania z urlopu wypoczynkowego (w wymiarze uzależnionym przez staż pracy); a także – do zerwania umowy z zachowaniem warunków i uwzględnionego czasu wypowiedzenia.

Wraz z prawem idą także obowiązki, tj. wykonywanie pracy z należytą starannością, przestrzeganie czasu pracy i przepisów BHP, a także ochrona mienia pracodawcy, wraz z zachowaniem niezbędnej poufności dot. newralgicznych informacji.

Więcej o obowiązkach i prawach pracownika przeczytasz na:  https://www.gov.pl/web/rodzina/obowiazki-pracownika

Prawa i obowiązki pracodawcy wynikające z umowy o pracę

Kodeks pracy wskazuje, że pracodawca zobowiązany jest do zapewniania bezpiecznych warunków pracy, a także do terminowego wypłacania wynagrodzenia, przeciwdziałania mobbingowi i dyskryminacji. Jak czytamy na portalu GOV.PL — na liście ten znajduje się także obowiązek informowania pracowników o obowiązkach, sposobie wykonywania pracy oraz podstawowych uprawnieniach.

Na liście praw pracodawcy znajduje się m.in. możliwość rozliczania pracowników za efekty pracy, a co za tym idzie – możliwość egzekwowania od pracownika realizowania obowiązków w sposób sumienny i staranny. Ponadto pracodawca może polecić swojemu zespołowi pracę w godzinach nadliczbowych. Pełna lista praw i obowiązków dostępna jest na: https://www.biznes.gov.pl/pl/portal/00108

Umowa o pracę — podsumowanie najważniejszych informacji

Umowa o pracę jest podstawowym dokumentem, regulującym stosunek pracy między pracodawcą a pracownikiem. To w niej zawiera się kluczowe warunki zatrudnienia, takie jak rodzaj pracy, miejsce jej wykonywania, wynagrodzenie oraz wymiar czasu pracy. Kodeks Pracy zezwala na stworzenie kilku rodzajów umowy – tj. na czas określony, na czas nieokreślony oraz umowa o pracę na okres próbny.

Przestrzeganie przepisów prawa pracy zapewnia ochronę praw zarówno pracownika, jak i pracodawcy. Zawarcie umowy o pracę jest zatem kluczowym elementem nawiązywania relacji pracowniczych, gwarantującym jasność i bezpieczeństwo obu stronom stosunku pracy.

Bibliografia

[1]RAPORT Trendy w zatrudnieniu 2021 (2021), Polskie Forum HR [dostęp: https://www.polskieforumhr.pl/wp-content/uploads/2021/11/raport_Trendy-w-zatrudnieniu_2021.pdf]

[2]Raport “Nowoczesne formy zatrudnienia” (2023) [dostęp: https://www.hays.pl/nowoczesne-formy-zatrudnienia]